Gazze'de kağıt para tamiri için neden saatler harcanıyor?

Gazze Şehri'nde hareketli bir pazar yerindeki bir sarraf, yıpranmış, sarı 100 şekellik (yaklaşık 31 dolar) bir banknotu ustalıkla inceliyor. Kağıt parayı düzeltiyor ve solmuş rengini dikkatli kalem darbeleriyle canlandırıyor.Para tamiratçısı Baraa Ebu el-Aun'nun aslında üniversitede okuması gerekiyordu. Ama bugün yol kenarına kurduğu tezgahtan hayatını kazanıyor.Nakit parayı yenileme karşılığındaysa küçük bir meblağ alıyor. Gazze'de banknot tamiri işi yeni gelişen bir iş kolu oldu.2023 yılında başlayan savaşta İsrail, diğer birçok şeyle birlikte banknot transferini de durdurdu. İsrail saldırılarında Gazze'deki bankalar yıkıldı ve birçoğu da yağmalandı.Yedi hafta önce yürürlüğe giren ateşkesin ardından bazı şubeler yeniden açılmış olsa da, hâlâ çalışan bir ATM bulunmuyor.Ancak insanların yiyecek ve temel ihtiyaç malzemeleri satın almak için nakite ihtiyacı var.Bu durum insanların, internet üzerinden ulaşan transferleri nakde çevirmek için yüksek komisyonlar alan gayriresmi döviz bürolarına yönelmelerine neden oldu.Para kıtlığı ayrıca, e-cüzdan ve para transferi uygulamalarının kullanımında da büyük bir artışa yol açtı. Gazze'de, ne kadar yıpranmış olursa olsun, mevcut her banknot çok değerli.İşte Baraa tam da bu noktada devreye giriyor."Araçlarım basit: bir cetvel, kalemler, renkli kalemler ve yapıştırıcı" diye anlatıyor."Ateşkes mali durumu değiştirmedi. Şu anda yaptığım şey insanlara hizmet etmek ve onlara yardım etmek" diyor.180 milyon dolar çalındı Gazze'de iki yıldır süren yoğun savaş nedeniyle yaşanan ekonomik çöküş o kadar büyük bir felakete dönüştü ki, BM'nin yeni raporuna göre, iki milyondan fazla nüfusa sahip Gazze'nin tamamı yoksulluğa sürüklendi.Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı'na (UNCTAD) göre, her beş kişiden dördü artık işsiz ve geliri veya birikimi olanlar bile nakit paraya erişimde zorluk çekiyor. Gazze'nin kuzeyindeki Cebaliye'den çok az eşyayla Gazze Şehri'ne göç eden Numan Rayhan, "Bu salt bir acı, başka bir şey değil" diyor."Gelirler kısıtlı, para kısıtlı, bankadan nakit çekilemiyor" diye durumu anlatıyor.Savaşın başlarında, İsrail saldırıları, Hamas ile bağlantılı olduğu iddia edilen bankaları hedef aldı.Bazılarının Hamas'a ait olduğu varsayılan banka kasaları Filistinli çeteler tarafından yağmalandı.Filistin Para Otoritesi (PMA), daha önce yaklaşık 180 milyon dolar değerinde nakit paranın çalındığını açıklamıştı.Gazze'nin sınır kapılarını kontrol eden İsrailli güvenlik kurumu Cogat, "Hamas'ın askeri faaliyetlerini sürdürebilmek için nakit paraya bağımlı olduğu" gerekçesiyle Gazze'ye nakit girişine izin verilmediğini doğruladı.Gazze Şehri'ndeki bir başka pazarda tezgah sahibi olan Zakaria Ajour, dolaşımdaki nakit eksikliğinin "hem satıcılar hem de alıcılar için sorunlara yol açtığını" söylüyor.İnsanlarin artık yıpranmış banknotları gerçek değerinde kabul etmek istemediğini anlatıyor.Ajour, "Bazı müşteriler sadece ulaşım için bozuk para almaya bana geliyorlar ama bende bozuk para yok" diyor ve devam ediyor:"On şekellik madeni paralar neredeyse hiç bulunmuyor ve bulunsalar bile, nakit krizinin yarattığı enflasyon nedeniyle neredeyse hiç değerleri yok."Gazze Şehri'ndeki Filistin Bankası'nın önünde uzun kuyruklar var.Yapılabilen bankacılık işlemleri sınırlı. Dondurulmuş durumdaki hesaplar yeniden etkinleştirebiliyor, yeni hesap açabiliyor veya bankacılık uygulamalarına giriş yapabiliyor.Esma el-Ladaa, Gazze dışında yaşayan akrabalarından doğrudan para alabilmek için bir hesap açmak istiyor."Tüm süreç tam bir kaos" diye anlatıyor:"Saat 06:00'da uyandık ve çocuklarımızı bir çadırda bıraktık. Her şeyimizi bırakıp bankaya gittik."Bankaların yeniden açılamayacak kadar hasar gördüğü güneydeki Han Yunus şehrinde yaşayan Ebu Halil, Gazze'nin merkezine yaptığı bir yolculuktan yeni döndü.Günün büyük bir kısmını kuyrukta bekleyerek geçirdikten sonra bankaya girmeyi başaramadı.Aynı yolculuğu bir daha yapmak onu fikren yoruyor.Ebu Halil, Batı Şeria'daki Filistin Yönetimi'nden aylık yaklaşık 2.000 şekel (612 dolar) maaş almaya devam ediyor.Ancak gelirinin neredeyse yarısının satıcılara veya para tüccarlarına ödediği ücretlere gittiğini söylüyor."Ücretleri ödemek zorundasınız. Başka alternatif yok" diye yakınıyor.Savaş sırasında doğan acil nakit ihtiyacını karşılamak için, daha önce para transferi ve döviz hizmetleri sunan birçok küçük işletmeci, elektronik transferleri nakde çevirmek için müşterilerden yüksek komisyon almaya başladı.Bu oran zaman zaman %50'ye ulaşsa da son zamanlarda düşüşe geçti.İsminin açıklanmasını istemeyen bir tüccar, komisyon oranlarını piyasanın belirlediğini savunuyor."Çalışmalarımız doğrudan piyasa faaliyetlerine, mal ve yardım girişlerine bağlı" diyor:"Mal girişi ve aktif alım satım olduğunda komisyon önemli ölçüde düşüyor, bazen %20'ye kadar düşüyor. Ancak geçişler kapandığında oran yükseliyor."Banka uygulamaları üzerinden yapılan elektronik transferler, Gazzeliler için küçük çaplı alışverişlerde bile popüler bir çözüm yolu haline geldi.Finansal düzenleyici olarak faaliyet gösteren PMA, yerel banka hesapları arasında anında işlem yapılmasına olanak tanıyan bir ödeme sistemi başlattı.Hesabı olmayanlar için Filistin Bankası e-cüzdanlar sunuyor. Gazze'de şu anda 500 binden fazla kullanıcı olduğu belirtiliyor.Bu işlemler, herhangi bir cep telefonunda SMS hizmetleri kullanılarak internet bağlantısı veya uygulama olmadan yapılabiliyor.E-cüzdanlar, UNICEF ve Dünya Gıda Programı gibi insani yardım kuruluşları tarafından ihtiyaç sahibi ailelere doğrudan mali yardım göndermek için de kullanılıyor.UNICEF, geçen yılın başından bu yana yaklaşık bir milyon kişiye (yarısı çocuk) nakit transferi yapılabildiğini açıkladı.Öncelikli hedef kitlesi, amputeler ve yetimler ile hamile veya emziren anneler.UNICEF'ten Jonathan Crickx, "Temel olarak, markete gittiğinizde telefonunuz ödeme kartı olarak kullanılıyor ve alışveriş yapabiliyorsunuz" diye açıklıyor.Crickx anlatıyor:"Bu, paranın nasıl harcandığına dair oldukça yüksek bir izlenebilirlik sağlıyor. Gözlemlediğimiz kadarıyla, tüm kullanıcıların %99'u ilk olarak yiyecek ve suya, ikinci olarak sabun gibi hijyen ürünlerine ve üçüncü olarak da jeneratörler aracılığıyla elektriğe harcama yapıyor."Crickx, ailelerin yaklaşık 80 dolara 2 kg domates ve 70 dolara 5 kg soğan satın almak zorunda kaldığına bizzat tanık olduğunu söyledi.Gazze'nin merkezindeki El-Zevaide'deki bir kampta kalabalık ailesiyle birlikte yaşayan Hanan Ebu Cehil, yakın zamanda UNICEF'ten 1.200 şekel (367 dolar) aldı.Bu parayı pirinç, mercimek ve makarna gibi temel ihtiyaç maddeleri almak için kullandı.Hanan Ebu Cehil, "Çocuklarımın sebzeye, meyveye, ete ve yumurtaya ihtiyacı var. En küçük oğlum özellikle yumurta istiyor ama fiyatlar hâlâ çok yüksek olduğu ve 12 kişinin ihtiyacını karşılamak zorunda olduğum için bunu alamıyorum" diyor.ABD Başkanı Donald Trump'ın 20 maddelik barış planı, "Gazze'yi yeniden inşa etmek ve canlandırmak için bir ekonomik kalkınma planı" vaat ediyordu."Geleceğin Gazze'si için iş, fırsat ve umut yaratabilecek" yeni yatırımlar ve "heyecan verici kalkınma fikirleri" öngörülüyor.Ancak, BM'nin Gazze Şeridi'nin şimdiye kadar kaydedilen en ciddi ekonomik krizden geçtiğitespitini yaptığı bir dönemde, büyüme ve istikrarın nasıl sağlanacağına dair hiçbir ayrıntı yok.Baraa Ebu el-Aun Gazze Şehri'ndeki tezgahta, üzerinde çalıştığı banknotu ustalıkla ışığa doğru tutuyor."Yüksek profesyonellikle ve selobant kullanmadan" tamir vaat eden tabelasıyla daha fazla müşteri bekliyor.Baraa, çabalarken daha karlı bir iş imkânına sahip olabileceği normal bir hayata dönmeyi arzuluyor."Tek isteğim bu savaşın tamamen bitmesi" diyor:"Umarım sonunda rahatlarım, böylece okuyup çalışabilirim. Gazze'de sadece hayatta kalmaya çalışıyoruz. Artık insan değiliz."More weekend picks